Codzienne mycie i nitkowanie zębów to podstawa do pięknego i zdrowego uśmiechu, warto jednak wiedzieć, że dieta również oddziałuje na stan uzębienia. Żywienie wywiera miejscowe, jak i ogólne działanie na zdrowie jamy ustnej. Bezpośrednio wpływa głównie na powierzchnię zębów, pH, skład śliny i płytki nazębnej. Dalszym efektem odżywiania jest całościowy wpływ na jamę ustną – zęby, przyzębie (struktura nośna i ochronna zębów), błonę śluzową oraz kość zębodołu. Zmiany w ilości dostarczanych składników odżywczych, na skutek modyfikacji diety, defektów w absorpcji, metabolizmie lub wydzielaniu, mogą wpływać na stan zębów, otaczających je tkanek, kości, a także na gojenie się ran.
Żywienie a rozwój zębów
Na sprawność aparatu żucia wielki wpływ, już od momentu poczęcia, wywiera sposób odżywiania. Zęby kształtują się w czasie wczesnego etapu życia. Podczas formowania zębów, dzieci potrzebują m.in. odpowiedniej podaży wapnia i witaminy C dla zapewnienia prawidłowej budowy kości. W czasie okresu nastoletniego, kiedy kształtują się zęby mądrości, wapń ponownie ma szczególne znaczenie. Równie istotna jest wtedy podaż fluoru znajdującego się w wodzie pitnej, ponieważ przyczynia się on do utwardzania szkliwa i wzmocnienia struktury kości. Znaczenie mają także witaminy A i D, uczestniczące w stymulacji metabolizmu kostnego oraz witamina C, potrzebna do produkcji kolagenu.
Wraz z wiekiem, wszystkie te witaminy nadal są potrzebne, a najlepszym sposobem na ich dostarczenie jest prawidłowa dieta.
Próchnica zębów
Próchnica jest dynamicznym procesem, który „angażuje” wrażliwy ząb, bakterie próchnicotwórcze bytujące na płytce nazębnej (Streptococcus mutans, Lactobacillus sp.) oraz węglowodany łatwo fermentujące. Pozostałe czynniki obejmują: brak obecności fluoru, obniżenie funkcji gruczołów ślinowych oraz niedostateczną higienę jamy ustnej.
Myśląc o węglowodanach fermentujących, powszechnie wskazuje się przede wszystkim sacharozę (cukier stołowy). Jednakże wszystkie cukry łatwoprzyswajalne są potencjalnie próchnicogenne (glukoza, fruktoza, maltoza).
Zły cukier
Częstotliwość spożycia cukru stanowi główny czynnik uwikłany w proces powstawania próchnicy. Żywność lub napoje bogate w cukier, spożyte w 20-minutowym odstępie, stanowią dla bakterii osobne okazje do pożywienia się i wytworzenia kwasu. Jednorazowe spożycie produktów zawierających cukier powoduje spadek pH płytki nazębnej do wartości poniżej 5,5, tzn. poniżej pH krytycznego dla szkliwa. Powoduje to rozpoczęcie procesu tworzenia próchnicy. Przywrócenie obojętnego pH, w wyniku działania buforu jakim jest ślina, wymaga 30 minut. Obecność fluoru redukuje krytyczne pH o 0,5, wywierając tym samym działanie ochronne. To, czy uszkodzenie się rozwinie, jest wypadkową pomiędzy demineralizacją a remineralizacją, przy czym ten drugi proces zachodzi znacznie wolniej niż pierwszy.
Częste sięganie po słodkie przekąski uniemożliwia powrót do prawidłowego pH, wspomagając w konsekwencji demineralizację i uniemożliwiając remineralizację. Forma i skład węglowodanu odgrywa drugorzędną rolę w stosunku do tego jak szybko dany pokarm lub napój opuszczają jamę ustną. Napoje przemieszczają się szybciej niż miękkie i lepkie produkty. W kategorii higieny jamy ustnej, łączna zawartość spożytego cukru także stanowi mniej istotny czynnik. Żywność zawierająca 80% sacharozy może nie być bardziej szkodliwa niż taka, która w składzie będzie jej posiadać 40%.
Wpływ słodkich napojów na stan zębów
Destrukcyjny wpływ napojów, soków oraz energy drinków stanowi główną przyczynę wczesnej próchnicy u dzieci oraz ubytków – zarówno u dzieci jak i młodzieży. Puszka napoju, poza cukrem w ilości około 7 łyżeczek, zawiera także kwasy. Napoje bez cukru i energy drinki zawierają zarówno kwas cytrynowy jak i fosforowy, które bezpośrednio mogą się przyczyniać do demineralizacji szkliwa.
Działania wspomagające
Płukanie ust wodą, nawyk picia przez słomkę oraz żucie gumy bez cukru może pomóc w redukcji negatywnego efektu próchnicogennych napojów i pokarmów.
Woda jest najlepszym wyborem dla gaszenia pragnienia. Zapewnia wszystko to, czego organizm potrzebuje do przywrócenia płynów utraconych w wyniku procesów metabolicznych, oddychania, pocenia się i usuwania produktów trawienia.
Aby zwiększyć podaż wody w swojej diecie oraz dodać do niej smaku spróbuj dodatku:
- plasterków owoców lub sparzonej skórki,
- zmiażdżonych liści świeżej mięty,
- plasterka imbiru,
- zgniecionych owoców jagodowych,
Niekorzystny efekt niektórych produktów można zniwelować poprzez zredukowanie niszczącego wpływu węglowodanów łatwo fermentujących. Białka i tłuszcze spożywane w posiłku pomagają osłonić powierzchnię zęba i zabezpieczyć ją przed kontaktem z cukrami. Podaż produktów mlecznych zapewnia wysycenie śliny wapniem i fosforem, dzięki czemu w jamie ustnej panują odpowiednie warunki – pH nie ulega obniżeniu poniżej 5,5 i może zachodzić remineralizacja szkliwa. Obecność fluoru (w wodzie i pożywieniu) także pomaga w procesie remineralizacji.
Dieta i choroby przyzębia
W przypadku chorób przyzębia, nie ma tak dokładnego ciągu przyczynowo-skutkowego jak przy próchnicy. Ogólny stan odżywienia może wpływać na indywidualną podatność na zmiany chorobowe i ich progresję. Odpowiednie żywienie może mieć działanie ochronne poprzez zwiększanie odporności na infekcje przyzębia oraz zmniejszenie ich nasilenia. Niedożywienie natomiast zwiększa podatność na zakażenia.
Konsystencja żywności bezpośrednio wpływa na kondycję przyzębia. Chrupiące i włókniste produkty, bogate w błonnik pokarmowy, zwiększają przepływ śliny, która ma działanie antybakteryjne.
Składniki ważne dla zdrowia zębów
Wszystkie składniki odżywcze są potrzebne do syntezy tkanek jamy ustnej. Zapewniają utrzymanie dobrego stanu uzębienia, wzmacniają układ immunologiczny odpowiadający za zwalczanie infekcji i wspieranie procesów gojenia (więcej informacji w tabeli).
Składnik odżywczy | Rola | Źródła |
Wapń (Ca) | 99% zmagazynowane jest w zębach i kościach
Odpowiedzialny za skurcze mięśni, przewodnictwo nerwowe, wymaga witaminy D do prawidłowego wchłaniania |
Produkty mleczne, brokuły, ciemnozielone warzywa liściaste, wzbogacane mleka roślinne, sezam, otręby, biała fasola, soja, amarantus, nasiona chia |
Fosfor (P) | 80-90% zmagazynowane w zębach i kościach
Odpowiedzialny za formowanie kości i zębów |
Produkty mleczne, drób, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, nasiona roślin strączkowych |
Fluor (F) | Niedobór zwiększa podatność na próchnicę
Uwaga: przyjmowany w nadmiarze wykazuje działanie toksyczne |
Woda fluoryzowana, herbata, owoce morza |
Magnez (Mg) | 60% magazynowane w kościach i zębach
Odpowiedzialny za homeostazę |
Zielone warzywa liściaste, orzechy, pełnoziarniste produkty zbożowe |
Białko | Wspomaganie wzrostu komórek
Zwalczanie infekcji Tworzenie przeciwciał |
Mięso, drób, ryby, jaja, mleko i produkty mleczne, nasiona roślin strączkowych, orzechy i nasiona |
Witamina C | Wspomaganie tworzenia kolagenu
Wzmacnianie odpowiedzi immunologicznej |
Żurawina, owoce cytrusowe, papryka, owoce jagodowe, brukselka, brokuł, jarmuż, kiwi, pomidory, kapusta |
Żelazo (Fe), Cynk (Zn), Miedź (Cu) | Uczestnictwo w tworzeniu kolagenu
Gojenie ran Regulacja procesu zapalnego |
Fe: Mięso, drób, ryby, zielone rośliny liściaste, nasiona roślin strączkowych
Zn: Owoce morza, orzechy i nasiona, mięso, jaja, pełnoziarniste produkty zbożowe Cu: orzechy i nasiona, wątróbka, nasiona roślin strączkowych, płatki owsiane |
Do funkcjonowania potrzebne jest jedzenie, którego spożycie możliwe jest dzięki sprawnemu narządowi żucia – koło się zamyka. Jeśli nie dbasz o swoją dietę (nie jest urozmaicona, opiera się na produktach przetworzonych oraz obfituje w żywność i napoje bogate w cukry łatwoprzyswajalne) to nie dajesz organizmowi okazji do budowania możliwie najlepszych zębów. Chcąc mieć zdrowe i ładne zęby, zastanów się zanim „wrzucisz coś na ząb”.
Małgorzata Cedro