Według definicji WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) cukrzyca ciążowa (z ang. GDM, czyli gestational diabetes mellitus) to zaburzona tolerancja węglowodanów, która rozwinęła się u danej pacjentki po raz pierwszy w ciąży lub po raz pierwszy w ciąży została wykryta. 

 

Prowadzi ona do hiperglikemii, czyli podwyższonego stężenia glukozy we krwi, który ma szereg konsekwencji zdrowotnych dla matki oraz dziecka. 

 

Nie ma dokładnych danych, u  ilu procent kobiet rozwija cukrzyca ciążowa. Szacuje się, że może to być od 3 do 20%. Różne źródła podają różne dane. Jak widać, widełki statystyczne są więc stosunkowo szerokie. 

 

Artykuł o tym jak probiotyki wspierają zdrowie mamy i maluszka w innych obszarach, nie tylko GDM, znajduje się TUTAJ. Zachęcam do przeczytania. 🙂

 

CUKRZYCA CIĄŻOWA – DIAGNOSTYKA

Diagnostyka cukrzycy ciążowej (GDM) i jej przebieg zależy od tego, czy kobieta w ciąży należy do grupy ryzyka rozwoju GDM czy nie.

 

Na schemacie poniżej, który pochodzi z “Zaleceń klinicznych dotyczących postępowania u chorych z cukrzycą” z 2021 roku widać, że postępowanie rozpoczyna się od pierwszej wizyty kobiety w ciąży u lekarza. Pacjentka z grupy ryzyka otrzyma skierowanie na OGTT, czyli test tolerancji glukozy, a pacjentka która nie jest w grupie ryzyka skierowanie na pomiar glikemii na czczo. W zależności od wyniku badania następują kolejne kroki i diagnoza lub jej brak.

 

 

W przypadku prawidłowych wyników badań każda kobieta w ciąży obowiązkowo i tak będzie musiała wykonać test tolerancji glukozy OGTT między 24. a 28. tygodniem ciąży (tc).

 

W praktyce wielu lekarzy zaleca najpierw wykonanie pomiaru glukozy na czczo, a nie od razu testu OGTT, nawet i kobiet, które mają pewne czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej. Mimo iż rekomendacje Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego wskazują inaczej.

 

Moim zdaniem, w niektórych przypadkach może być to korzystne. Sama jednak w związku z PCOS miałam wykonywany test obciążenia glukozą już w pierwszym trymestrze ciąży, a następnie między 24. a 28. tc.

 

Jakie są kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej na podstawie testu OGTT? 

 

Przedstawia je poniższa grafika. 

 

 

 

Za prawidłowe wyniki, jak widać, uznaje się wynik pomiaru glukozy na czczo poniżej 92 mg/dl, po godzinie niższy niż 180 mg/dl, a po dwóch godzinach niższy niż 153 mg/dl. 

 

CUKRZYCA CIĄŻOWA – CZYNNIKI RYZYKA

 

Czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy ciążowej są w dużej mierze takie same jak czynniki ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2. 

 

Cytując zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego:

 

“W grupach ryzyka konieczne jest prowadzenie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy, ponieważ u większości chorych nie występują objawy hiperglikemii. Badanie w kierunku cukrzycy należy przeprowadzać raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45. roku życia. 

 

Ponadto, niezależnie od wieku, badanie to należy wykonać co roku u osób z następujących grup ryzyka: 

 

• z nadwagą lub otyłością [wskaźnik masy ciała (BMI, body mass index) ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii ≥ 80 cm (kobiety); ≥ 94 cm (mężczyźni)]; 
• z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo);
• mało aktywnych fizycznie; 
• z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę; 
• u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy; 
• u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową; 
• u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg;
• z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg); 
• z dyslipidemią [stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub triglicerydów 150 mg/dl (> 1,7 mmol/l)]; 
• u kobiet z zespołem policystycznych jajników; 
• z chorobą układu sercowo-naczyniowego.

 

Istnieją także czynniki ryzyka GDM właściwe dla cukrzycy ciążowej i należą do nich:

 

• ciąża po 35. roku życia,
• w wywiadzie porody dzieci o dużej masie ciała (> 4000 g),
• urodzenie noworodka z wadą rozwojową,
• zgony wewnątrzmaciczne w wywiadzie,
• nadciśnienie tętnicze,
• nadwaga lub otyłość
• rodzinny wywiad w kierunku cukrzycy typu 2,
• rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach,
• wielorództwo,
• zespół policystycznych jajników.

 

Warto też wiedzieć, że w ciąży dochodzi do fizjologicznej insulinooporności i jest to stan pożądany, ustępujący po ciąży. Jeśli insulinooporność u kobiety występowała przed ciążą, to zwiększa ona ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej i jest również traktowana jako czynnik ryzyka.

 

Myślę, że warto także podkreślić, że bardzo przetworzona, ubogo odżywczo dieta matki, obfitująca w słodycze, słone przekąski, żywność gotową, a do tego niska aktywność ruchowa to też czynniki ryzyka rozwoju GDM.

 

Chcę jednak zaznaczyć, że GDM dotyka kobiety w każdym rozmiarze i mitem jest, że tylko kobiety o większej masie ciała. Dlatego to, że być może masz nadwagę czy otyłość wg BMI,I nie oznacza, że koniecznie rozwiniesz GDM. Podobnie z kobietami szczupłymi. Masa ciała nie chroni ich przed GDM. Piszę o tym, bo niejednokrotnie kobiety podawały mi takie argumenty dot. ryzyka rozwoju GDM albo nadmiernie się martwiąc, albo myśląc że „szczupłość” daje ochronę.

 

Jeśli dana kobieta ma zdiagnozowaną insulinoopornosć lub w przeszłości miała, ale udało się jej ją okiełznać, zachęcam by zwracać uwagę na kilka aspektów swojego stylu życia. Jakich? 

 

Przede wszystkim na odpowiednią dietę i ruch oraz dbałość o sen. Odpowiednia suplementacja, w tym probiotykoterapia, redukcja stresu i dbanie o odpoczynek również pomogą zminimalizować ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej. 

 

CUKRZYCA CIĄŻOWA – KONSEKWENCJE ZDROWOTNE

 

Cukrzyca ciążowa to oczywiście obciążenie i pewne ryzyko zdrowotne dla mamy i dziecka. Konsekwencje zdrowotne, o których zaraz przeczytasz, mogą Cię przerażać, jeśli jesteś w ciąży, dlatego na wstępie chcę dodać, że wiele z wymienionych niżej reperkusji się nie wydarza.  Dlatego nie warto nadmiernie się obawiać. Lepiej pamiętać, że w olbrzymiej liczbie przypadków GDM można uniknąć poprzez odpowiednio zdrową dietę, ruch, suplementację wspierającą i normalizację masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości. 

 

Jeśli dotyczy Cię cukrzyca ciążowa, to odpowiednia dieta i styl życia w zdecydowanej większości przypadków pozwalają uniknąć negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Daję słowo. Może będzie wymagało to od Ciebie większej samodyscypliny, ale dasz radę. 

 

Te kobiety, u których interwencje z zakresu stylu życia, czyli m.in. dieta, nie dały oczekiwanych rezultatów, będą miały wdrożoną insulinoterapię. 

 

Konsekwencje zdrowotne cukrzycy ciążowej można podzielić na te, które dotyczą matki i te, które dotyczą dziecka. 

 

 

Do najczęstszych powikłań cukrzycy ciążowej u matki należy zwiększone ryzyko wystąpienia: 

 

• cukrzycy typu 2 (szacuje się, że u kobiet, które miały GDM, ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 jest siedmiokrotnie wyższe niż u kobiet bez GDM w ciąży),
• stanu przedrzucawkowego (czyli nadciśnienia tętniczego z towarzyszącym białkomoczem),
• wielowodzia, 
• cięcia cesarskiego oraz indukcji porodu, 
• porodu przedwczesnego.

 

Do najczęstszych powikłań cukrzycy ciążowej u dziecka należą: 

 

• makrosomia płodu, czyli zbyt duża masa urodzeniowa (dzieci powyżej 4-4,5 kg), a także paradoksalnie zbyt mała masa urodzeniowa, 
• poród przedwczesny lub konieczność indukcji, czyli wywoływania porodu,
• poronienie,
• dystocja barkowa,
• hiperglikemia po urodzeniu,
• hiperbilirubinemia,
• hiperkalcemia i hipermagnezemia, 
• niedobory żelaza, 
• zmiany w rozwoju motorycznym,
• wady wrodzone,
• zwiększone ryzyko w przyszłości: otyłości, chorób serca, cukrzycy typu 2. 

 

CUKRZYCA CIĄŻOWA – POSTĘPOWANIE TERAPEUTYCZNE

 

Pierwszą strategią wdrażaną u kobiet z GDM jest przeszkolenie ich przez wykwalifikowany personel medyczny, w kontekście stosowania odpowiedniej diety, z pomocą, której kobieta może kontrolować glikemię. By to robić, niezbędne jest używanie glukometru i mierzenie poziomu glukozy we krwi po posiłkach, a także na czczo. Sposób kontroli, częstotliwość pomiarów dobiera się indywidualnie do pacjentki w zależności od tego, jak duży problem z reakcją glikemiczną występuje. 

 

Dąży się do następujących wartości glikemii:

 

• na czczo i przed posiłkami: 70–90 mg/dl (3,3–5,0 mmol/l);
• maksymalna glikemia w 1. godzinie po posiłkach: < 120 mg/dl (< 6,7 mmol/l);
• między godziną 02.00 a 04.00: > 70 mg/dl (> 3,3 mmol/l).

 

Aktualnie zalecana dieta w cukrzycy ciążowej bazować powinna na produktach niskoprzetworzonych, głównie o niskim indeksie glikemicznym, zwiększonym udziale białka w diecie oraz dobrej jakości tłuszczach. Nie bez znaczenia jest liczba posiłków oraz często stosowany tzw. posiłek przed snem. Jeśli chcesz zapobiec cukrzycy ciążowej  tu znajdziesz dietę dla kobiet w ciąży, która zmniejsza ryzyko cukrzycy ciążowej.

 

Kobieta z GDM powinna dbać także o aktywność ruchową i przyjmować zalecaną przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników podstawową suplementację. Rozszerzona suplementacja i indywidualna dieta powinny być dobierane we współpracy z dietetykiem. 

 

Warto tu wspomnieć, że w badaniach naukowych właściwości zapobiegania cukrzycy ciążowej wykazuje mio-inozytol. Bezpieczny suplement, który można stosować zanim cukrzyca zostanie zdiagnozowana, a także po diagnozie w celu wsparcia osiągania prawidłowych wartości glikemii. 

 

Cechą charakterystyczną pracy dietoterapeutycznej z kobietą z GDM jest stały monitoring i nauka odpowiedniej kompozycji posiłków i ich doboru oraz reakcji organizmu kobiety na dane posiłki. To co u jednej kobiety wywoła zbyt duże poposiłkowe stężenie glukozy, u innej kobiety nie będzie miało takiego wpływu. Reakcje organizmu są osobnicze. 

 

Temat diety w GDM jest bardzo złożony i wymaga oddzielnego artykułu, by dokładnie omówić poszczególne komponenty diety i główne zasady postępowania. 

 

CUKRZYCA CIĄŻOWA A PROBIOTYKI – CO MÓWIĄ BADANIA? 

 

 

Probiotyki w kontekście zapobiegania cukrzycy ciążowej oraz wsparcia normoglikemii u kobiet zdiagnozowanych w kierunku cukrzycy ciążowej były wielokrotnie badane. 

 

Wickens K. i wsp. w  2017 r, w swoim randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą udowodnili, że kobiety ciężarne przyjmujące od 14. a 16. tc probiotyk Lactobacillus rhamnosus HN001 zmniejszyły ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej. Dotyczyło to szczególnie kobiet starszych, a także tych, które we wcześniejszej ciąży miały zdiagnozowaną cukrzycę ciążową.  

 

Ten sam szczep wykazał również w badaniu Karamali i wsp. pozytywny wpływ na zmniejszenie stężenia glukozy i insuliny we krwi kobiet ze zdiagnozowaną już cukrzycą ciążową. Zmniejszył się także wskaźnik HOMA-IR i poprawiła insulinowrażliwość, obniżeniu uległy także trójglicerydy. 

 

Metaanaliza badań przeprowadzonych na kobietach ze zdiagnozowaną GDM z 2017 roku wykazała, że suplementacja probiotykami przez około 6-8 tygodni wiązała się ze znaczącym obniżeniem wartości wskaźnika HOMA-IR, który świadczy o insulinooporności. 

 

Han M. i wsp. wykazali w metaanalizie badań z 2019 r, że probiotykoterapia była efektywna w zmniejszaniu stężenia glukozy na czczo, insuliny na czczo, wskaźnika HOMA-IR, a także stężenia cholesterolu i trójglicerydów. Autorzy w podsumowaniu dodali, że może to pozytywnie wpływać na redukcję ryzyka GDM. Do podobnych wniosków doszli w 2021 r. Yu-Qing Pan i wsp. 

 

 

W 2019 roku kolejna metaanaliza badań na kobietach z GDM przyjmujących probiotyki wykazała, że mogą  one także zmniejszać ryzyko hiperbilirubinemii u dziecka, poprawie uległy także stężenia na czczo insuliny i glukozy u matki, wskaźnik HOMA-IR, trójglicerydy, a także parametry związane ze stresem oksydacyjnym i stanem zapalnym. 

 

Kijmanawat i wsp. w 2017 w podwójnie zaślepionym badaniu z randomizacją udowodnili, że 4-tygodniowa interwencja probiotyczna w 2. i 3. trymestrze u kobiet ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową skutkować może znaczną redukcją stężenia glukozy i insuliny na czczo oraz zmniejszeniem wskaźnika HOMA-IR. 

 

Natomiast Barret H. i wsp. wykazali, że szczepy Lactobacillus rhamnosus ATCC 53103 i Bifidobacterium lactis Bb12 mogą ograniczać ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej nawet o ⅔. Wykazano także, że u kobiety, które przyjmowały probiotyk na wczesnym etapie ciąży zmniejszeniu uległa masa urodzeniowa dzieci o około 127 g. To oznacza możliwe zmniejszenie ryzyka makrosomii płodu, czyli zbyt dużej masy urodzeniowej. 

 

Wyniki badań w kontekście stosowania probiotyków jako sposobu na zmniejszenie ryzyka wystąpienia cukrzycy ciążowej są obiecujące i być może już niedługo doczekamy się konkretnych rekomendacji od towarzystw naukowych od kiedy, w jaki sposób i jakie probiotyki stosować, by zmniejszać ryzyko GDM, ale też poprawić stan zdrowia kobiet ze zdiagnozowaną już cukrzycą ciążową w tym aspekcie.

 

Chciałabym jednak zwrócić uwagę na to, o czym pisałam w artykule “Probiotyki w ciąży – czy mają wpływ na zdrowie mamy i maluszka?”, a mianowicie problem dysbiozy jelitowej. To ona jest głównym winowajcą zwiększania ryzyko wystąpienia konkretnych chorób i powikłań w ciąży, w tym cukrzycy ciążowej. Wszystko zaczyna się więc w jelitach. 

 

Jeśli kobieta postara się zadbać o swoje zdrowie jeszcze przed ciążą i zaadresuje pewne czynniki ryzyka cukrzycy ciążowe, w tym aspekt dysbiozy, wtedy zwiększa szansę na to, że cukrzyca ciążowa ją ominie. 

 

Najlepiej więc, aby udała się do dietetyka, planując ciążę lub na wczesnym jej etapie. Wdrożone działania, skrojone na miarę dla danej kobiety, dają dużą szansę powodzenia. 

 

CUKRZYCA CIĄŻOWA – CO JESZCZE MOŻNA ZROBIĆ, BY ZMINIMALIZOWAĆ RYZYKO JEJ WYSTĄPIENIA? 

 

Co konkretnie można zrobić? 

 

1. Zadbaj o dietę o jak najniższym stopniu przetworzenia. Dbaj, by była różnorodna i znajdowały się w niej dobrej jakości mięso, ryby, jaja, nabiał, owoce, warzywa, oliwa, dobre tłuszcze oraz pełnoziarniste produkty zbożowe. 
2. Pamiętaj, że aktywność ruchowa uwrażliwia tkanki na działanie insuliny. Spaceruj, tańcz, wchodź po schodach, wybierz się na rower, sprzątaj. Szukaj ruchu w codzienności. To nie musi być siłownia (choć oczywiście może), ale 3 treningi na siłowni nigdy nie zastąpią dużej ilości ruchu w ciągu każdego dnia. Liczą się nawet drobnostki, takie jak wstawanie od biurka co około 20 minut na rozruch, zrobienie sobie czegoś do picia. 
3. W przypadku nadwagi i otyłości staraj się przed ciążą zredukować masę ciała. Każdy kilogram ma znaczenie. Szczególnie w kontekście otyłości i tego, że znacząco zwiększa ona ryzyko powikłań okołoporodowych. 
4. Mając insulinooporność, zastosuj odpowiednią dietę, włącz ruch, odpoczynek, uporządkuj kwestie stresu, wdróż odpowiednią suplementację. O roli probiotyków w insulinooporności pisałam obszernie w tym artykule. Pomocny może być probiotyk Sanprobi Barrier o udokumentowanym działaniu w tym zakresie. 
5. W przypadku kobiet z zaburzeniami hormonalnymi np. PCOS można wdrożyć probiotykoterapię z Sanprobi Super Formula. Artykuł o roli probiotykoterapii w PCOS znajduje się tutaj. 
6. Nie bez znaczenia będzie także w przypadku kobiet z występującymi już zaburzeniami gospodarki glukozowo-insulinowej (hiperglikemia, hiperinsulinemia, insulinooporność) rozważenie suplementacji inozytolem o udokumentowanym działaniu redukującym ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej. Suplement ten jest bezpieczny także w ciąży i można go łączyć z probiotykiem. Sama będąc w ciąży i posiadając niestety kilka czynników ryzyka GDM na koncie, całą ciążę suplementowałam inozytol. Możesz o nim przeczytać w tym artykule. 
7. Dla odpowiedniej gospodarki glukozowo-insulinowej, niezależnie od stanu zdrowia, ważny jest rytm okołodobowy. Sen, unikanie niebieskiego światła przed pójściem spać, odpowiednia liczba godzin snu ma niebagatelne znaczenie dla prawidłowej gospodarki glukozowo-insulinowej. O niedoborze snu i jego wpływie na zwiększone ryzyko cukrzycy przeczytasz tutaj.
8. Redukcja stresu to kolejny ważny aspekt, który zwiększa ryzyko zaburzeń gospodarki glukozowo-insulinowej. Uwierz mi, wiem co mówię. Sama doświadczyłam tego, jak w sytuacji dużego stresu mój wynik badania glukozy na czczo wyniósł 100! I wiem, że to właśnie stres tak mocno go zaburzył. Dbaj o siebie w tym kontekście. 

 

 

PODSUMOWANIE

 

Redukcja ryzyka cukrzycy ciążowej jest możliwa na wiele sposobów. Żaden z nich oczywiście nie daje 100-procentowej gwarancji, że się ona nie rozwinie, ale z uwagi na jej konsekwencje warto próbować. Zawsze pamiętając, że opiekując się sobą za pomocą dobrze dobranej diety, ruchu, snu, odpoczynku i redukcji stresu otrzymujemy korzyści o dużo większym spektrum prozdrowotnym. 

 

Probiotykoterapia zastosowana odpowiednio w konkretnym przypadku u kobiet zarówno przed ciążą, jak i we wczesnej ciąży, może dodatkowo wesprzeć redukcję ryzyka GDM. Przy okazji dbając o matczyną mikrobiotę jelitową i mikrobiotę pochwy, co ma niebagatelne znaczenie w kontekście programowania zdrowotnego dziecka i kolonizacji go matczynymi bakteriami podczas porodu. 

 

Artykuł powstał we współpracy z marką Sanprobi

 

BIBLIOGRAFIA

 

1. Tzu-Rong Peng T.R., Ta-Wei Wu, You-Chen Chao, Effect of Probiotics on the Glucose Levels of Pregnant Women: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials, „Medicina” 2018, 54, 77, s. 1–14.
2. Luoto R., Laitinen K., Nermes M. i in., Impact of maternal probiotic-supplemented dietary counselling on pregnancy outcome and prenatal and postnatal growth: a double-blind, placebo-controlled study, „Br J Nutr” 2010, 103, 12, s. 1792–1799.
3.  Łagoda K., Kobus G., Bachórzewska-Gajewska H., Wpływ cukrzycy ciążowej na rozwój płodu i noworodka, „Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii” 2008, 4, 4, s. 168–173.
4. Kopacz K., Myśliwiec M., Techmańska I. i wsp., Cukrzyca ciążowa – narastający problem diagnostyczny i epidemiologiczny, „Diabetologia Praktyczna” 12(3), 2011, 96–102.
5. Bellamy L., Casas J.P.,Hingorani A.D. i wsp. Type 2 diabetes mellitus after gestational diabetes: a systematic review and mataanalysis, „Lancet” 2009;373:1773-1779.
6. Dorota Pawlik, Renata Radziszewska Pediatr. Cukrzyca u matki i jej konsekwencje dla dziecka, Endocrinol. 2015.14.1.50.43-51.
7. Tzu-Rong Peng, Ta-Wei Wu, You-Chen Chao Effect of Probiotics on the Glucose Levels of Pregnant Women: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials, Medicina (Kaunas). 2018 Nov; 54(5): 77.
8. Wickens K.L. et al.:Early pregnancy probiotic supplementation with Lactobacillus rhamnosus HN001 may reduce the prevalence of gestational diabetes mellitus: a randomised controlled trial, Br J Nutr. 2017 Mar;117(6):804-813.
9. Karamali M. et al Effects of probiotic supplementation on glycaemic control and lipid profiles in gestational diabetes: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial, Diabetes Metab. 2016 Sep;42(4):234-41.
10. Taylor B.R. et al. Effect of Probiotics on Metabolic Outcomes in Pregnant Women with Gestational Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials, Nutrients. 2017 May 5;9(5):461
11. Zhang J. et al Effects of Probiotic Supplement in Pregnant Women with Gestational Diabetes Mellitus: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials, J Diabetes Res. 2019 Sep 5;2019:5364730
12. Han M.M. et al Effect of Probiotics on the Glucose Levels of Pregnant Women: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials; Ann Transl Med. 2019 Mar;7(5):99
13. Katarzyna Cypryk, Cukrzyca ciążowa — rozpoznawanie i leczenie, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016 tom 1, nr 2, strony 41–44