Zdrowa mikrobiota zależy od żołądka i wątroby? Sprawdź dlaczego

Przewód pokarmowy, a zwłaszcza jelita, są bogatym rezerwuarem różnych drobnoustrojów. Zdaje się, że to wiedza oczywista. W każdym artykule na temat mikrobioty jelitowej pisałam o roli naszej diety, elementów stylu życia (sen, aktywność ruchowa, relacje społeczne, stres, probiotykoterapia) oraz stosowanych używek i leków na jej kondycję.

Dobrze odżywiona mikrobiota, wpływająca na szczelność bariery jelitowej i zapobiegająca dysbiozie jelitowej, to warunek konieczny dla zdrowia człowieka.

Ale to nie wszystko, a przynajmniej nie cała opowieść o tym, jak dbać o zdrową mikrobiotę. Otóż przewód pokarmowy, jego budowa oraz rola poszczególnych jego składowych mają także wpływ na to, w jakiej kondycji są nasi mali jelitowi przyjaciele. Kluczowe jest odpowiednie trawienie, a więc odpowiednia praca m.in. wątroby i żołądka.

W tym artykule wyjaśnię Ci, dlaczego tak duże znaczenie ma jego kwasowość. W kolejnym artykule dowiesz się o niezwykłej roli wątroby i kwasów żółciowych na mikrobiotę, a także o tym, czym dokładnie jest oś jelitowo-wątrobowa.

Moim zdaniem to fascynująca wiedza i nieszablonowo ujęta perspektywa patrzenia na nasze zdrowie w sposób holistyczny, a nie wybiórczy. Zaczynamy!

PRZEWÓD POKARMOWY, CZYLI CO MA TRAWIENIE DO ZDROWEJ MIKROBIOTY?

Przewód pokarmowy zaczyna się w jamie ustnej, a kończy na odbycie. Musimy to zapamiętać i mieć na uwadze zawsze, gdy myślimy o tym, co ostatecznie zadzieje się w naszych jelitach i jaki ma to wpływ na mikrobiotę jelitową.

Szczególnie, że prawidłowo funkcjonujący przewód pokarmowy pozwala przemieszać się treści pokarmowej w sposób fizjologiczny z góry do dołu, czyli od jamy ustnej aż do odbytu, poprzez m.in. przełyk, żołądek, dwunastnicę, jelito cienkie, aż do jelita grubego, gdzie formowane są masy kałowe, wydalane przez odbytnicę.

Niestety po drodze treść pokarmowa może cofać się z odcinków niższych przewodu pokarmowego do tych znajdujących się powyżej np. z żołądka do przełyku, skutkując refluksem żołądkowo-przełykowym, z dwunastnicy do żołądka, powodując refluks dwunastniczo-żołądkowy itd. Takie anomalie zawsze mają swoje konsekwencje zdrowotne.

TRAWIENIE POKARMÓW – PODSTAWOWE INFORMACJE

Trawienie dzielimy na 3 fazy:

głowową,
żołądkową,
i jelitową.

1. FAZA GŁOWOWA TRAWIENIA

Być może Cię to zaskoczy, ale organizm przygotowuje nas do trawienia, zanim włożymy jakikolwiek kęs pożywienia do ust. Dzieje się to za pośrednictwem układu nerwowego, który pod wpływem widoku, zapachu lub nawet wyobrażenia jedzenia zaczyna produkować ślinę i pobudzać narządy wydzielnicze m.in. żołądek do produkcji odpowiednich enzymów niezbędnych do procesu trawienia.

Pomyśl teraz o swoim ulubionym deserze. Co to jest? Wyobraź sobie, jak zjadasz go ze smakiem. Czujesz jak ślinianki zaczynają pracować? 🙂 Właśnie udało Ci się doświadczyć oddziaływania układu nerwowego na Twoją fizjologię.

Ogromną rolę w kontekście trawienia ma nerw błędny. Stąd tak wiele mówi się o pracy z nim w przypadku szeregu chorób i dolegliwości przewodu pokarmowego m.in.refluksu. Nie jest to jednak artykuł na ten temat, choć niewątpliwie nerw błędny jest fascynujący i zachęcam do zgłębiania wiedzy o nim np. w tym podcaście.

Wracając jednak do trawienia.

Rozpoczyna się ono w jamie ustnej, gdzie wraz ze śliną zawarta w niej amylaza ślinowa (enzym trawienny) rozpoczyna rozkład cukrów złożonych do cukrów prostych. Odpowiednie gryzienie, mielenie, miażdżenie, przeżuwanie pokarmu warunkuje nie tylko jego prawidłowe rozdrobnienie i mniej pracy dla żołądka, ale też otoczenie kęsów pokarmowych śliną z niezbędną ilością enzymów trawiennych.

To dlatego dietetycy wciąż podkreślają rolę, jaką odgrywa odpowiednia higiena spożywania posiłków. Jest ona kluczowa dla prawidłowego trawienia. Sama mam sobie w tym kontekście dużo do zarzucenia, odkąd zostałam mamą. Nadal jednak uważam, że warto starać się, by posiłki zjadać w spokoju, dokładnie przeżuwając.

Dobrze rozdrobniony pokarm, otoczony śliną, wędruje następnie poprzez przełyk do żołądka. Tu zacznie się faza żołądkowa trawienia.

BŁONA ŚLUZÓWKOWA – WAŻNY ELEMENT ODPORNOŚCI, PRAWIDŁOWEGO TRAWIENIA I ZDROWEJ MIKROBIOTY

W tym miejscu warto dodać kilka informacji o wpływie m.in. błony śluzowej jamy ustnej na nasze zdrowie, w tym na mikrobiotę jelitową. Szczególnie w nadchodzącym sezonie jesienno-zimowym.

Jama ustna jest rezerwuarem wielu drobnoustrojów, a wraz z pożywieniem, napojami, używkami, lekami oraz oddychaniem (niestety wiele osób oddycha przez usta) styka się z całą masą chorobotwórczych mikroorganizmów i toksyn środowiskowych. Dodaj do tego sztuczne perfumy, środki do sprzątania, wysoce perfumowane proszki i płyny piorące oraz smog…a uzyskasz dosyć charakterystyczny obraz tego, z czym śluzówki jamy ustnej i jamy nosowo-gardłowej muszą sobie radzić.

Piszę o tym, bo śluzówka jamy ustnej i nosowo-gardłowa są pierwszą linią obrony przed patogenami i mają wpływ na naszą odporność, a także na naszą mikrobiotę jelitową. Dlaczego?

Prawidłowo funkcjonujący system odpornościowy błon śluzowych w nosie czy jamie ustnej walczy z patogenami na pierwszej linii, tak by wybić intruzy, ale też oszczędzić pracy innym narządom.

Wyobraź sobie, że Twoja śluzówka nie pracuje prawidłowo. Co się dzieje? Patogeny wraz z kęsami pokarmowymi wędrują w dół przewodu pokarmowego, mogąc trafić ostatecznie do jelit. Przy niesprzyjających warunkach panujących w jelicie mają możliwość kolonizować je i wyrządzać realne szkody zdrowotne (grzybicę, przerost bakteryjny SIBO, IMO, zespół jelita nadwrażliwego itd.)

Co warunkuje zdrową śluzówkę jamy ustnej (choć nie tylko)? Oczywiście szereg przeróżnych czynników, ale jednym z ważniejszych, który można wdrożyć na co dzień to odpowiednie nawodnienie.

Śluzówka do swojej optymalnej pracy potrzebuje wody! Cały nasz organizm do sprawnego zachodzenia tysięcy reakcji chemicznych potrzebuje nawodnienia.

Zadbaj więc nie tylko o picie czystej wody, ale też wywarów i bulionów, zup, koktajli, naparów ziołowych, naturalnych niesłodzonych kompotów w okresie jesienno-zimowym.

I pamiętaj, że mając jakiekolwiek choroby dziąseł i zębów/przyzębia, które zmieniają mikrobiotę jamy ustnej na chorobotwórczą, wpływasz na transfer patogenów z ust do dalszych odcinków przewodu pokarmowego! To dlatego m.in. choroby zębów i przyzębia mają wpływ m.in. na odporność, płodność, ryzyko zawału serca i szeregu innych chorób.

2. FAZA ŻOŁĄDKOWA TRAWIENIA

Wróćmy ponownie do trawienia.

Rozdrobniony pokarm, który trafia do żołądka przez przełyk, sprawia, że rozciągają się jego ściany. To sygnał do rozpoczęcia wydzielania soku żołądkowego, który oprócz kwasu solnego zawiera kluczowe enzymy trawienne.

Kwas solny pełni szereg bardzo ważnych funkcji:

Zakwasza treść pokarmową i unieczynnia amylazę ślinową pochodzącą z jamy ustnej.
Aktywuje nieaktywny enzym pepsynogen do formy aktywnej – pepsyny – dzięki, której możliwe jest trawienie białka, czyli mięsa, jaj, ryb itd. To szalenie ważna funkcja, która zapobiega samotrawieniu własnych tkanek przez żołądek, kiedy nie przebywa w nim żaden pokarm.
Niszczy patogeny, które spożyliśmy z posiłkiem (bakterie, grzyby, pasożyty).

Warto dodać, że trawienie białek, czyli rozbicie ich na tzw. peptydy to wysokoenergetyczny proces.

Osoby, które mają problemy z żołądkiem, często źle czują się po posiłkach obfitujących w mięso, ryby czy jaja, a także tłuszcze. Może być to spowodowane m.in. nieoptymalnym zakwaszeniem żołądka oraz tym, że tłuszcze wydłużają czas przebywania pokarmu w żołądku. Generalnie jest to pożądany efekt, by posiłki syciły na dłużej, ale może być jednocześnie problematyczny w schorzeniach żołądkowych lub po różnego rodzaju operacjach, kiedy zalecana jest dieta lekkostrawna.

Prawidłowe i odpowiednio kwaśne środowisko żołądka to zakres pH pomiędzy 1,5-3,5. Niektóre dane mówią o wartościach do 3.

Dlaczego pH żołądka jest tak ważne i co ma wspólnego ze zdrową mikrobiotą jelitową?

Otóż kwaśne środowisko żołądka, jak wspomniałam wyżej, umożliwia dezynfekcję pokarmu i niszczenie bakterii, pasożytów i innych patogenów. Nieodpowiednio zakwaszony żołądek (hipochlorydia), nie może skutecznie “zabijać” patogenów, które podróżują wraz z treścią pokarmową z żołądka do dwunastnicy i jelit, kolonizując je.

Jakie są jeszcze konsekwencje niedokwaszonego żołądka?

Trudności w trawieniu białek, co skutkuje dolegliwościami pokarmowymi m.in. wzdęciami, uczuciem pełności/ciężkości na żołądku, gazami, odbijaniem, refluksem, wzdętym brzuchem.

Z czasem w wyniku pogorszenia trawienia dochodzi do niedoborów pokarmowych witaminowo-mineralnych, m.in. żelaza, witaminy B12. Żelazo jest tu szczególnie ważne, ponieważ kwaśna treść żołądka jest niezbędna, by sole żelaza mogły przybrać postać rozpuszczalną. Dopiero w takiej formie mogą zostać wchłonięte w jelitach.

W kontekście niedoboru żelaza oraz probiotycznego wsparcia zwiększającego wchłanianie tego pierwiastka zachęcam do przeczytania artykułu Niedobór żelaza – jak pomóc sobie dietą i co zwiększa wchłanianie żelaza. Świetnie zarówno u małych dzieci jak i dorosłych sprawdzi się Lactiplantibacillus plantarum 299v obecny w Sanprobi IBS i Sanprobi IBS krople (idealny sposób na to, by probiotyki podawać malutkim dzieciom).

Następnie mogą pojawić się nietolerancje pokarmowe, przerosty patogenów (Candida albicans) i chroniczne zaparcia. Niestrawione białka przyczyniać się mogą też do rozwoju nadwrażliwości pokarmowych na gluten, białka soi lub nabiału.

Kogo może dotyczyć problem niedokwaszonego żołądka?

Osób z aktywną infekcją H.pylori.
Osób zażywających leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego (inhibitory pompy protonowej, czyli IPP, stosowane u osób z refluksem, zgagą).
Pacjentów, którzy mają zdiagnozowaną niedoczynność tarczycy i Hashimoto (nie zawsze, ale jest to bardzo powszechne).
Dorosłych i dzieci z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego (wzdęciami, zgagą, przelewaniem, gazami, bólami brzucha, dyskomfortem po posiłku, uczuciem przepełnienia, mimo małej objętości posiłku, zaparciami). Do tej grupy należą m.in. osoby z zespołem jelita nadwrażliwego, przerostami bakteryjnymi, po operacjach ingerujących w narządy przewodu pokarmowego, osoby niedożywione, z niedoborami witaminowo-mineralnymi oraz białkowymi (np. do dobrej pracy żołądka niezbędny jest cynk).
Dorosłych po operacjach bariatrycznych.

LINK

3. FAZA JELITOWA TRAWIENIA

To ostatnia faza trawienia oraz wchłaniania pokarmów, która rozpoczyna się w dwunastnicy.

Do prawidłowego trawienia w dwunastnicy niezbędne są:

sok trzustkowy produkowany przez trzustkę, zawierający lipazę trzustkową (enzym trawiący tłuszcze), amylazę (trawienie węglowodanów) i trypsynę (trawienie białek),
żółć produkowana przez wątrobę i magazynowana w pęcherzyku żółciowym zawierająca m.in. kwasy żółciowe.

Bez soku trzustkowego i żółci efektywne trawienie nie zajdzie.

Być może czytając ten artykuł, dostrzegasz, że na każdym etapie trawienia działają inne enzymy trawienne, inne funkcje narządów są kluczowe do prawidłowego przebiegu tego procesu i inne nieprawidłowości mogą go utrudniać. Przez nie może dochodzić do rozwoju chorób, pogorszenia funkcji układu oddechowego, ale też zmian w zakresie mikrobioty jelitowej.

Mówiąc kolokwialnie: na etapie każdej fazy trawienia pokarmu bardzo dużo rzeczy może pójść nie tak. Dlaczego?

Jest to związane z tym, że schorzenia wątroby, jej obciążenia (nie ma lekko w dzisiejszych czasach) i nieoptymalna praca są bardzo powszechne. Podobnie jak nieprawidłowości w funkcjonowaniu pęcherzyka (woreczka) żółciowego.

Szacuje się, że kamienie żółciowe ma około 10-15% osób dorosłych. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (z ang. non-alcoholic fatty liver disease, skrót: NAFLD, obecnie nazywana MAFLD/MASLD), wg danych zaczerpniętych z opublikowanego w 2023 roku artykułu Teng M. i wsp., dotyka około 40% populacji Ameryki Północnej i Południowej, 30% Europy, 13,5% Afryki i 30% Azji. To najczęstsza choroba wątroby występująca na świecie i – jak nazwa wskazuje – jest niezwiązana z nadmiernym spożyciem alkoholu.

7 kroków by wycofać stłuszczenie wątroby – dieta, suplementacja, ruch

To co głównie przyczynia się do powstawania NAFLD to: choroba otyłościowa, współwystępujący z nią zespół metaboliczny, predyspozycje genetyczne, brak ruchu, nieodpowiednia dieta. Do jej wystąpienia przyczynia się też m.in. insulinooporność.

Poza chorobami wątroby, istnieje też dość duża grupa osób, u których woreczek żółciowy został usunięty, co ma niestety wiele konsekwencji m.in. utrudnione zdolności trawienne czy zmniejszoną różnorodność mikrobioty jelitowej. Brak woreczka żółciowego nakłada na pacjenta konieczność dożywotniego dbania o pracę wątroby, a także wsparcia suplementacyjnego (enzymy trawienne, kompleksy witaminowo-mineralne, probiotyki).

Myślę, że te dane jednoznacznie wskazują, że są to realne problemy, które u wielu, wielu ludzi zaburzają prawidłowe trawienie, a jeśli trawienie to również wchłanianie składników pokarmowych. Bo bez efektywnego trawienia, nie zajdzie efektywne wchłanianie.

Wracając do trawienia w dwunastnicy.

Jak wspomniałam wyżej, gdy pokarm do niej trafi, za sprawą wydzielanej cholecystokininy dochodzi do stymulowanie skurczów pęcherzyka żółciowego i wydzielania kwasów żółciowych do jelita. W prawidłowych warunkach ok. 95% kwasów żółciowych po dojściu do jelita krętego, czyli końcowego odcinka jelita cienkiego i elementu styku z jelitem grubym, zostaje wchłonięte i wraz z krwią jest transportowane z powrotem do wątroby.

Tak kwasy żółciowe ponownie trafiają do żółci i znów do jelita. Są dzięki temu jakby ponownie użytkowane. Proces ten nazywamy krążeniem jelitowo-wątrobowym.

Czemu jest on tak ważny dla mikrobioty jelitowej i dlaczego kwasy żółciowe odgrywają tak ważną rolę dla zachowania optymalnego mikrośrodowiska drobnoustrojów w jelicie?

Otóż kwasy żółciowe są istotnym modulatorem mikrobioty jelitowej, a bakterie jelitowe wpływają na skład i wielkość ich puli.

Mikrobiota jelita grubego uczestniczy w metabolizmie kwasów żółciowych, wytwarzając tzw. kwasy żółciowe wtórne (95% kwasów żółciowych wraca krążeniem jelitowo-wątrobowym do wątroby, a około 5% kwasów żółciowych trafia do jelita grubego i jest wydalana z kałem).

Kwasy żółciowe wtórne w jelicie grubym hamują wzrost bakterii patogennych, natomiast kwasy żółciowe pierwotne (te, które są wydzielane przez pęcherzyk żółciowy) mają działanie antybakteryjne i immunomodulujące, zapobiegając nadmiernej kolonizacji w jelicie cienkim.

To kolejny mechanizm, w jaki nasz organizm stara się “wybić” wszystkich intruzów i wspierać zachowanie równowagi mikrobiologicznej w jelitach. Istnieją oczywiście jeszcze inne, których omawiać tu nie będę, ale należą do nich:

prawidłowa perystaltyka jelit, czyli ruchy robaczkowe,
przeciwbakteryjne działanie soku trzustkowego, który zawiera niesprzyjające dla patogenów enzymy,
immunoglobuliny IgA znajdujące się w warstwie śluzowej jelita i pełniące również funkcję ochronną przed kolonizacją chorobotwórczych patogenów,
prawidłowe funkcjonowanie zastawki krętniczo-kątniczej, czyli tej, która z jelita cienkiego pozwala treści pokarmowej przejść do jelita grubego i tam zostać. To szalenie ważne, by treść pokarmowa nigdzie się nie cofała!

Zatrzymam Cię teraz na chwilę. Wyobraź sobie zatem, że masz:

nieprawidłowo funkcjonującą śluzówkę w jamie ustnej i nosowo-gardłowej, np. w związku z oddychaniem przez usta, a do tego choroby zębów/przyzębie,
niedokwaszony żołądek,
zaburzony pasaż jelitowy,
choroby wątroby lub wątrobę nadmiernie obciążoną (toksynami, lekami, antybiotykami, substancjami dodatkowymi z żywności), która nie może pełnić swoich funkcji w sposób optymalny, co wiąże się m.in. z zaburzeniami w produkcji żółci oraz jej uwalnianiem,
niedomykalność jakiejś zastawki, która cofa treść pokarmową z odcinków niżej położonych do wyżej położonych np. z żołądka do przełyku.

To wszystkie zmiennie tworzą bardzo niekorzystne warunki do zachowania zdrowej, dobrze funkcjonującej mikrobioty jelitowej.

Jeśli dodatkowo umieścimy na tym obrazie możliwość przedostawania się tego, co w jelicie, do wątroby za pomocą żyły wrotnej, mamy ogólną katastrofę. Przy nieszczelnych jelitach – w związku z dysbiozą – do krwiobiegu mogą trafić niechciane patogeny, antygeny, toksyny, bakterie, produkty metabolizmu bakteryjnego, np. lipopolisacharyd (LPS, czyli endotoksyna), niemetylowane sekwencje DNA.

Wszystko to może prowadzić do reakcji zapalnej w obrębie miąższu wątroby, a także w układzie odpornościowym i całej hemodynamice (przepływie krwi) w układzie wrotnym. Ostatecznie może dojść do upośledzenia funkcjonowania wątroby.

Co może pomóc? Oprócz bardzo wnikliwej analizy sytuacji zdrowotnej i wyników badań danej osoby należy zastosować celowaną dietoterapię i suplementację. Zawsze dostosowaną do objawów, preferencji, wieku, celu pacjenta i tolerancji produktów. Na ratunek spieszą również odpowiednie probiotyki, które mają udokumentowany wpływ na oś jelitowo-wątrobową, np. Sanprobi 4Enteric.

Więcej jednak o tej osi i probiotykoterapii przeczytasz w 2 części artykułu, gdzie omówią to jak ważne funkcje dla zdrowej mikrobioty pełnią kwasy żółciowe i generalnie oś jelitowo-wątrobowa.

PODSUMOWANIE

Zdrowa mikrobiota jelitowa to suma wypadkowych ogromnej liczby czynników. Wiele z nich na co dzień jest pomijanych, bo nie wydają się wystarczająco ważne lub atrakcyjne w edukacji pacjentów.

Tymczasem to, co jemy i jak nasz organizm trawi oraz wchłania zawarte w żywności składniki pokarmowe, jest kluczowe dla zachowania zdrowia ogółem, a tym samym dla optymalnie funkcjonującej mikrobioty.

Dbanie o prawidłowo funkcjonującą barierę śluzówkową, dokwaszony żołądek i sprawnie działającą wątrobę, która produkuje odpowiednią ilość żółci, to elementy niezbędne, jeśli zależy nam na cieszeniu się zdrowiem i dobrym samopoczuciem. Bez ciągłych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, które realnie obniżają komfort życia i dobrostan milionów ludzi na świecie.