Stłuszczenie wątroby - diagnostyka i rozpoznanie cz. 2

Stłuszczenie wątroby dotyczy nawet 30% populacji osób dorosłych. W początkowym stadium chorobę można całkowicie wycofać, ale niezbędna jest do tego odpowiednio wczesna diagnostyka i “zduszenie” problemu w zarodku.

W pierwszej części serii artykułów o stłuszczeniu wątroby pisałam o tym czym się ono objawia, jak wiele osób choruje i jakie są czynniki ryzyka choroby m.in. choroba otyłościowa, nadciśnienie tętnicze, niedoczynność tarczycy czy zaburzenia lipidowe.

W tej części artykułu przeczytasz o tym, jak diagnozować stłuszczenie i jak wygląda rozpoznanie. Napisałam go w taki sposób, aby każda osoba, która go przeczyta, mogła śmiało iść do swojego lekarza i poprosić o diagnostykę choroby, podpierając się oficjalnymi zaleceniami z naszego polskiego podwórka.

WAŻNE:

W tym artykule zamiennie stosuję skróty NAFLD/MAFLD oraz sformułowanie stłuszczenie wątroby, mając na myśli chorobę stłuszczeniową wątroby o podłożu metabolicznym (niezwiązanym z konsumpcją alkoholu), czyli tzw. stłuszczenie proste wątroby. O nazewnictwie i bałaganie z nim związanym możesz przeczytać w poniższym artykule.

Część 1. Stłuszczenie wątroby – jak się rozwija, kogo dotyczy i jakie są czynniki rozwoju

Najważniejsze jest to by zapamiętać, że skróty NAFLD/MAFLD/MASLD mogą być stosowane zamiennie, ale znaczą to samo, czyli chorobę stłuszczoniową wątroby niezwiązaną z nadużywaniem alkoholu.

STŁUSZCZENIE WĄTROBY – REALIA DIAGNOSTYCZNE W POLSCE A WSKAZANIA POLSKIEJ GRUPY EKSPERTÓW NAFLD 2019

Stłuszczenie wątroby, szczególnie w początkowych stadiach, jest rzadko wykrywane, bo nie daje żadnych objawów lub daje ich niewiele i są one niespecyficzne. Co nie oznacza, że ich nie ma, o czym napiszę w jednym z kolejnych artykułów.

Osoby chore najczęściej nie wiedzą, że doszło u nich do rozwoju MAFLD (ang. metabolic dysfunction-associated fatty liver disease, czyli stłuszczeniowej choroby wątroby związanej z dysfunkcją metaboliczną).

U osób z cukrzycą typu 2, u których dwukrotnie wzrasta ryzyko stłuszczenia wątroby, najczęściej dochodzi do diagnostyki zupełnie przypadkowo. Podobnie sytuacja wygląda u osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Nie dalej, jak we własnej rodzinie, mam przykład poważnej choroby serca, a diagnostyki w kierunku stłuszczenia nikt nie wykonał.

Pomimo epidemii stłuszczeniowej choroby wątroby nadal nie zleca się rutynowo badań przesiewowych (takich których celem jest wczesne wykrycie choroby), nawet w grupie pacjentów z podwyższonym ryzykiem. Piszę tu o doświadczeniach własnych jako specjalistka, ale też innych specjalistów, z którymi mam przyjemność rozmawiać.

Jak to zwykle bywa, zamiast inwestować w profilaktykę, w Polsce inwestujemy w leczenie chorych, u których nie zawsze da się odwrócić chorobę. Najczęściej jest ona wykrywana w zaawansowanym stadium, a rokowania są znacznie gorsze niż przy prostym stłuszczeniu wątroby. Tymczasem na leczenie takich pacjentów wydajemy miliony złotych co roku, a wielu z nich będzie ostatecznie potrzebowało przeszczepu tego narządu, by żyć.

Tymczasem, jak można przeczytać w Zaleceniach Polskiej Grupy Ekspertów NAFLD z 2019 roku:

“Zaleca się wykonywanie badania USG w poszukiwaniu stłuszczenia wątroby u pacjentów z:

otyłością

czynnikami ryzyka metabolicznego (zwiększonym obwodem talii, hiperglikemią, hiperlipidemią, zmniejszonym stężeniem cholesterolu HDL, nadciśnieniem tętniczym),

utrzymującą się zwiększoną aktywnością ALT o niejasnej przyczynie”.

Jednocześnie ta sama grupa ekspertów uważa, że “brakuje udokumentowanych korzyści z wykrywania nieprogresywnych postaci choroby i brakuje terapii istotnie zmniejszających, niezależnie od masy ciała, zawartość tłuszczu w wątrobie”. Stąd nie zaleca się badań przesiewowych.

Oburzam się, gdy to czytam z uwagi na alarmujące dane epidemiologiczne, dotyczące tego, że nawet 2-3 osoby na 10 dorosłych może mieć stłuszczenie wątroby. Dokładnie o tych danych oraz czynnikach rozwoju choroby pisałam w poprzednim artykule, do którego link znajduje się poniżej.

Stłuszczenie wątroby – jak się rozwija, kogo dotyczy i jakie są czynniki rozwoju

Co więcej, uważam, że wykrycie prostego stłuszczenia wątroby, czyli MAFLD, w pierwszym stadium mogłoby uruchomić kaskadę wspierających pacjentów programów rządowych, dzięki którym być może mniej osób umierałoby z powodu chorób sercowo-naczyniowych w Polsce i mniej osób rozwijałoby lub miało powikładną cukrzycę typu 2.

Dlaczego? Cóż…Wczesna diagnostyka u osób po 30 roku życia, kiedy stłuszczenie może się już rozwijać, skutkowałoby:

“wyłapaniem” osób u których już się rozwija choroba i objęcie ich programem profilaktycznym i wspierającym remisję choroby,
zwiększeniem świadomości o możliwym rozwoju choroby w przyszłości, jej progresji do NASH (ang. nonalcoholic steatohepatitis, czyli niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby) i możliwości rozwoju marskości wątroby, a przy okazji zwiększonym ryzyku wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu 2.

Przyznaję, że to sporo straszaków, ale nie istnieje lepsza droga niż uświadamianie społeczeństwa o możliwych zagrożeniach wraz z pozytywną edukacją w tym temacie.

Szczególnie, że cofnięcie stłuszczenia prostego może być bezkosztowe i odbywać się dzięki strategiom z zakresu zmian sposobu odżywiania i stylu życia. Aby to jednak zrobić, potrzebne jest wykrycie problemu odpowiednio wcześnie i świadomość, że on istnieje.

Od lat edukuję i piszę na moim blogu o insulinooporności, która dotyczy niemal każdego pacjenta, z którym pracuję nad zmianą diety i stylu życia. A ta jest jednym z kluczowych czynników ryzyka wystąpienia stłuszczenia wątroby.

Edukacja przynosi plony w postaci bardziej świadomych dorosłych, którzy tą świadomość mogą wykorzystywać m.in. w żywieniu swojej rodziny. To efekt kuli śnieżnej.

Zdaję sobie sprawę z tego, że zmiany w zakresie diety i stylu życia nie są łatwe, ale stawiam dolary przeciwko orzechom, że osoby zdiagnozowane późno, z rozwiniętą chorobą w stadium zapalnym (NASH) i zaawansowanym zwłóknieniem, powiedziałyby: “gdybym tylko wiedziała, że można temu zapobiec, to zmieniłabym XYZ w swoim stylu życia”.

Szczególnie, że NASH prowadzi do marskości wątroby, który rozwija się u około 15-20% pacjentów w ciągu 10-20 lat od diagnozy!

Niestety z realizacją badań diagnostycznych w gabinetach lekarzy POZ jest naprawdę kiepsko.

W swojej pracy nie trafiłam na żadnego pacjenta, który mając zespół metaboliczny, chorobę otyłościową lub podwyższone – z niejasnych przyczyn – stężenia prób wątrobowych został skierowany na USG jamy brzusznej.

Miało to miejsce tylko w sytuacji, kiedy pacjenci dodatkowo zgłaszali dolegliwości w tej okolicy, mieli objawy refluksu żołądkowo-przełykowego lub inne niezdiagnozowane choroby układu pokarmowego. Oznacza to, że wskazania Polskiej Grupy Ekspertów NAFLD 2019, a realizacja ich przez lekarzy POZ to dwie różne rzeczywistości.

Bardzo mnie to smuci, a jednocześnie obrałam sobie za cel edukować w tym temacie w ramach własnej działalności i skrawka internetu, w jakim funkcjonuje. Jeśli choć jedna osoba postanowi sprawdzić, czy nie dotyczy jej stłuszczenie wątroby po przeczytaniu moich artykułów, uznam to za wielki sukces. 😀

STŁUSZCZENIE WĄTROBY, CZYLI JAK SPRAWDZIĆ CZY MASZ STŁUSZCZONĄ WĄTROBĘ I CO MOŻE CIĘ ZANIEPOKOIĆ?

No dobrze, przejdźmy teraz do diagnostyki, czyli co dokładnie warto zbadać, aby dowiedzieć się, czy mamy stłuszczoną wątrobę.

Zacznę jednak od przypomnienia tego, kiedy warto to sprawdzić. Dzięki tym informacjom jesteś w stanie ocenić samodzielnie, czy istnieje realny powód, by udać się do lekarza. Zachęcam też do przeczytania artykułu o bardzo nieoczywistach sygnałach jakie wysyła wątroba, a które mogą świadczyć o tym, że choruje. Należą do nich np. pajączki naczyniowe, siniaki, suche i popękane stopy, kępki żółte, czy odbijanie lub gorycz w ustach.

⇒ Zaskakujące objawy chorej wątroby – sprawdź czy je masz

Oto najważniejsze czynniki rozwoju stłuszczeniowej choroby wątroby o podłożu metabolicznym (MAFLD):

hiperglikemia i insulinooporność – Dlaczego? Otóż, dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, a jej nadmiar transportowany jest do wątroby. Ta musi coś z tym zrobić, czyli zamienia ją w tłuszcz, który gromadzi;
otyłość (szczególnie brzuszna);
stan pomenopauzalny;
wysokie spożycie napojów i soków zawierających dużo fruktozy (częsty problem także u dzieci), a także cukru w postaci słodyczy, żelków, ciast, dodatku do herbaty/kawy itp.;
dieta wysokotłuszczowa i wysokokaloryczna o dużym stopniu przetworzenia;
niska aktywność fizyczna;
predyspozycje genetyczne;,
cukrzyca typu 2;
dyslipidemia (nieprawidłowe wartości i proporcje cholesterolu całkowitego, HDL, LDL i trójglicerydów we krwi);
zespół policystycznych jajników (PCOS);
zespół metaboliczny (kryteria diagnozy zespołu metabolicznego znajdziesz w dalszej części artykułu, są one kluczowe podczas diagnostyki);
nadciśnienie tętnicze;
przebyte zapalenie wątroby typu C.

Wyświetl ten post na Instagramie

Post udostępniony przez Kamila-dieta mam z IO,PCOS+odchudzanie+odżywcza dieta👨‍👩‍👦 (@kreatornia_zmian)

W literaturze naukowej wymienia się także:

bezdech senny,
niedoczynność tarczycy (!),
łuszczycę,
stosowanie niektórych leków, np. ibuprofenu, aspiryny, metotreksatu, kwasu walproinowego, amiodaronu (NAFLD jest jednak rzadko spowodowane bezpośrednio przez leki),
usunięcie trzustki,
niedoczynność przysadki mózgowej,
hipogonadyzm,
osteoporozę,
ale też gwałtowne odchudzanie, skutkujące znaczną redukcją masy ciała w krótkim czasie.

Jeśli przeczytałeś/-aśpowyższe podpunkty, zachęcam do sprawdzenia, ile z nich dotyczy Ciebie.

Policz je i udaj się do lekarza pierwszego kontaktu, mówiąc o swoich obawach. I zachęcam, by nie dać się mu zbyć. Płacąc podatki, masz prawo do korzystania z badań diagnostycznych, jeśli coś Cię niepokoi. Nawet jeśli czasem trzeba na nie zaczekać.

Jeśli korzystać również z prywatnej opieki medycznej, masz abonament np. w LuxMed, Medicover lub EnelMed udaj się do lekarza i wykorzystaj to, że co miesiąc pobierana jest od Ciebie opłata abonamentowa.

Powiedz o swoich podejrzeniach lekarzowi, możesz powołać się na ten artykuł i pokazać lekarzowi, że bazuje na literaturze naukowej. Użyj argumentów o zaleceniach Polskiej Grupy Ekspertów NAFLD 2019 lub wskazaniach do diagnostyki wg Eslam i wsp. z 2020 roku.

STŁUSZCZENIE WĄTROBY – DIAGNOSTYKA

Kluczowym elementem diagnostyki MAFLD, czyli stłuszczeniowej choroby wątroby związanej z zaburzeniami metabolicznymi jest wywiad lekarski. Lekarz powinien według wytycznych sprawdzić ciśnienie tętnicze, zmierzyć obwód talii, dokonać pomiaru masy ciała i wyliczyć wskaźnik BMI. Dopytać o zdiagnozowane choroby i stosowane leki, a także stosowanie używek i ilość wypijanego alkoholu.

W dalszej kolejności należy wykonać:

badania laboratoryjne,
badanie USG jamy brzusznej,
w niektórych przypadkach może okazać się konieczne wykonanie badania histopatologicznego, czyli biopsji wątroby (więcej o tym w dalszej części artykułu).

Istnieją też badania wspomagające diagnozę, o których przeczytasz w dalszej części artykułu. Ważne jest, co podkreśla literatura naukowa i wytyczne, że:

MAFLD należy szukać u pacjentów o określonym profilu klinicznym, a nie na podstawie objawów, których często po prostu brak lub są bardzo niespecyficzne.

BADANIA LABORATORYJNE

Badania laboratoryjne, które lekarz powinien zlecić:

oznaczenie aktywności aminotransferaz, czyli znanych jako enzymy wątrobowe ALT i AST, a także GGTP szczególnie, że u wielu pacjentów ALT i AST są prawidłowe, a GGTP podwyższone (ALT > 30 IU/l u mężczyzn, > 19 IU/l u kobiet);
bilirubina (zwykle podwyższona);
lipidogram (najczęściej zbyt wysokie stężenie triglicerydów >150 mg/dl, zbyt niskie stężenie cholesterolu HDL < 50 mg/dl u kobiet i <40 mg/dl u mężczyzn, zbyt wysokie stężenie cholesterolu LDL);
glukoza na czczo, a tak naprawdę najlepiej wykonać test doustnego obciążenia glukozą lub oznaczyć hemoglobinę glikowaną (HbA1c);
albuminy i parametry krzepnięcia;
żelazo oraz ferrytyna (zbyt wysokie stężenie ferrytyny jest aktualnie rozpatrywane jako biomarker wspierający rozpoznanie NAFLD, a przy rozpoznanym stłuszczeniu służy do oceny progresji choroby); w niektórych opracowaniach pojawia się także wskazanie do oznaczenia transferyny;
badania w kierunku WZW: oznaczenie antygenu HBs, przeciwciał anty-HCV,
insulina na czczo – choć opracowania nie mówią o tym jasno, wskazują na istotność pomiaru wskaźnika HOMA-IR (>2,5), który “mierzy insulinooporność”, a do wyliczenia go jest niezbędny poziom insuliny i glukozy na czczo,
białko ostre fazy – CRP, w opracowaniu Ciba-Stemplewskiej i Gorczyca-Głowackiej z 2023 r. pojawia się informacja o badaniu tzw. wysoce czułego CRP, czyli hsCRP (>2 mg/l).

Warto tutaj dodać, że pomiar GGTP, czyli gamma-glutamylotransferazy oraz hsCRP może być bardzo ważny szczególnie u osób z prawidłową masą ciała, u których diagnozuje się tzw. lean MAFLD.

Więcej pisałam o tym poprzednim artykule. Nie bez znaczenie jest też wykonywanie lipidogramu, który czasem zostaje pominięty z uwagi na prawidłową masę ciała pacjentów.

W diagnostyce lean MAFLD, czyli u osób z prawidłową masą ciała, należy szukać minimum dwóch nieprawidłowości metabolicznych. Dlatego tak ważne jest wykonywanie kompletu badań laboratoryjnych, również u tych osób.

Stłuszczenie wątroby – jak się rozwija, kogo dotyczy i jakie są czynniki rozwoju

BADANIE ULTRASONOGRAFICZNE – USG

Badanie USG jamy brzusznej jest nieinwazyjne i stosunkowo tanie. Jest standardowo zalecanym badaniem w diagnostyce stłuszczenia wątroby. Ma jednak swoje ograniczenia.

USG pozwala wykryć zdecydowaną większość przypadków stłuszczenia wątroby o średnim oraz dużym stopniu nasilenia. Oznacza to stłuszczenie hepatocytów w mniej więcej granicznej ilości około 30% z nich. Gdy mniej hepatocytów ulega otłuszczeniu, czułość badania spada, co oznacza, że USG może nie pokazać pierwszego stadium stłuszczenia.

Dla przypomnienia:

1. stopień stłuszczenia wątroby MAFLD diagnozuje się w momencie, kiedy obecność wakuoli tłuszczu widoczna jest w około 5% hepatocytów.

2. stopień stłuszczenia obserwuje się w nacieczeniu tłuszczem od 33% do 66% hepatocytów.

3. stopień stłuszczenia to obecność stłuszczenia hepatocytów w więcej niż 66%.

Niestety badanie przestaje być też miarodajne u pacjentów, których BMI wynosi 40 i więcej, czyli w otyłości III stopnia (otyłość olbrzymia).

WAŻNE:

Każda osoba, u której wykazano stłuszczenie w USG, wymaga wstępnej diagnostyki w kierunku identyfikacji zespołu metabolicznego oraz wykluczenia zaawansowanego włóknienia i marskości wątroby.

Poniżej znajduje się tabela, która w lewej kolumnie prezentuje 5 kryteriów diagnostyki zespołu metabolicznego (niezbędne jest spełnienie 2 z 5 kryteriów by potwierdzić diagnozę). Po prawej stronie kryteria związane z rozpoznawaniem NASH.

Źródło: https://podyplomie.pl/medycyna/23439,stluszczenie-watroby-diagnostyka-i-leczenie?page=2

Do rozpoznania zespołu metabolicznego u osób z BMI>30 lub nieodpowiednich odbowdach ciała wystarczą 2 z 3 poniższych kryteriów.

źródło: https://journals.viamedica.pl/nadcisnienie_tetnicze_w_praktyce/article/view/90302/68962

BADANIA POMOCNICZE

Badaniem, które umożliwia wykrycie MAFLD już na bardzo wczesnym etapie, to elastografia ultrasonograficzna (FibroScan).

Badanie jest zdecydowanie bardziej czułe niż standardowe USG i umożliwia wykrycie 1. stopnia stłuszczenia wątroby, czyli małych zmian w hepatocytach w ilości ok. 5%. Elastografię wykorzystuje się także do oceny stopnia zwłóknienia wątroby oraz w ocenie marskości (z tym radzi sobie lepiej niż ze zwłóknieniem).

To metoda nieinwazyjna, wspierające diagnostykę, ale niekiedy niewystarczająca, przez co może być niezbędne wykonanie biopsji wątroby. Ma też swoje ograniczenia m.in. mniejszą czułość badania obserwuje się u pacjentów z BMI >35, którzy spożyli posiłek na 2h przed badaniem, pacjentów z wodobrzuszem, wynikiem ALT>150 jm/l oraz z zastoinową niewydolnością serca.

FibroScan nie jest badaniem pierwszego rzutu w diagnostyce i najczęściej nie jest refundowane, chyba, że u “bardziej problematycznych” pacjentów, u których potwierdzono już stłuszczenie. Jego koszt prywatnie wynosi ok. 250 zł.

BIOPSJA WĄTROBY

Biopsja wątroby, czyli pobranie wycinka tego narządu do badania, jest inwazyjną metodą diagnostyczną. Jednocześnie jest jedynym sposobem i tzw. złotym standardem w odróżnieniu stłuszczenia prostego wątroby od choroby zapalnej tego narządu (NASH).

W praktyce wykonywana jest bardzo rzadko, także ze względu na obarczenie możliwością błędu próbki. Jest to także badanie kosztowne. Dlatego głównie stosuje się metody nieinwazyjne w ocenie stopnia zwłóknienia wątroby u pacjentów, którzy zostali zdiagnozowani w kierunku choroby stłuszczeniowej wątroby.

Niemniej jednak, jeśli u chorego istnieje ryzyko szybkiej progresji włóknienia lub ma sporo czynników ryzyka rozwoju NASH, wtedy należy rozważyć wykonanie biopsji, np. u pacjentów nadciśnieniem tętniczym, z cukrzycą typu 2, bardzo wysoką aktywnością aminotransferaz.

OCENA STOPNIA ZWŁÓKNIENIA WĄTROBY

Zwłóknienie metodą nieinwazyjną można natomiast ocenić za pomocą analizy badań laboratoryjnych i danych, takich jak wiek, BMI, liczba płytek krwi, stężenie albumin, aktywność enzymów wątrobowych, a także obwodu talii i obecność cukrzycy typu 2.

Z ich pomocą oblicza się różne pomocne wskaźniki jak:

FLI (fatty liver index),
Steato Test,
NAFLD Liver Fat Score
FS – Nalfd Fibrosis Score (http://nafldscore.com/),
FIB-4 (Fibrosis 4 Calculator),
BARD.

Wykorzystuje się też tutaj elastografię, o czym wspomniałam wcześniej.

Poniżej można obliczyć swój wskaźnik FIB-4 czy BARD. Obliczenie wskaźników nie służy do samodzielnego diagnozowania się! Diagnozę zawsze stawia lekarz.

KALKULATOR: https://ptmr.info.pl/kalkulator/

STŁUSZCZENIE WĄTROBY – ROZPOZNANIE

Do rozpoznania MAFLD, czyli choroby stłuszczeniowej wątroby związanej z zaburzeniami metabolicznymi, niezbędne jest spełnienie dwóch kryteriów:

wykazanie cech stłuszczenia wątroby,
określenie profilu klinicznego pacjenta.

Jak widać, nie ma tutaj wymienionych żadnych dolegliwości, które mogłyby sugerować chorobę. Jak wspomniałam, stłuszczenie wątroby przebiega często BEZOBJAWOWO.

Rozpoznanie następuje, kiedy:

występują cechy stłuszczenia wątroby + BMI >25 kg/m2, czyli gdy występuje nadwaga lub otyłość,
występują cechy stłuszczenia wątroby + cukrzyca typu 2,
występują cechy stłuszczenia wątroby + minimum 2 czynniki metaboliczne z wymienionych powyżej, w tym m.in. stan przedcukrzycowy, stężenie triglicerydów >150 mg/dl, HOMA-IR > 2,5 itd.

ALGORYTM POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO W NAFLD

W 2023 roku przedstawiciele międzynarodowych towarzystw hepatologicznych: American Association for the study of Liver Diseases (AASLD), European Association for the Study of the Liver i La Asociación Latinoamericana para el Estudio del Higado opublikowali konsensus, w którym zalecono stosowanie terminu stłuszczeniowa choroba wątroby (SLD – steatosis liver disease). Określa ono stłuszczenie wątroby niezależnie od etiologii.

SLD podzielono na podgrupy, z uwagi na fakt, iż każda postać kliniczna różni się od siebie.

Cytując Ciba-Stemplowską i Gorczyca-Głowacką wyróżniono:

MASLD (metabolic dysfunction-associated steatotic liver disease) zamiast NAFLD – MASLD definiuje pacjentów ze stłuszczeniem wątroby i co najmniej jednym z pięciu kardiometabolicznych czynników ryzyka,
MetALD (MASLD and increased alcohol intake) – MASLD oraz zwiększone spożycie alkoholu, definiowane jako tygodniowe spożycie co najmniej 140 g przez kobiety lub 210 g przez mężczyzn,
ALD (alcohol related liver disease) – stłuszczenie wątroby związane wyłącznie ze spożywaniem alkoholu,
SLD wtórne do innych schorzeń,
SLD kryptogenne.

źródło: https://www.termedia.pl/Praktyczne-aspekty-diagnostyki-stluszczeniowej-choroby-watroby-zwiazanej-z-zaburzeniami-metabolicznymi,98,51336,1,0.html

PODSUMOWANIE

Stłuszczenie wątroby jest chorobą rozwijającą się po cichu i niestety powszechną. Odpowiednio wczesna diagnostyka może pomagać nie tylko identyfikować osoby o prostym stłuszczeniu wątroby, ale też te, u których choroba jest już bardziej zaawansowana.

Pacjenci tacy mogą zostać objęci leczeniem, a wielu z nich może wycofać chorobę za pomocą diety, ruchu, dbałości o inne aspekty zdrowia (sen, odpoczynek). Gra jest warta świeczki, ponieważ problemy z wątrobą rzutują na większe ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych, które są najczęstszym powodem zgonów w Polsce.

W kolejnym artykule przeczytasz o leczeniu stłuszczenia wątroby, czyli diecie, roli suplementacji, w tym probiotyków, a także ruchu i poszczególnych elementów diety, które wykazują pozytywny wpływ na zdrowie wątroby, jak np. kawa. 🙂

BIBLIOGRAFIA

Artykuł powstał we współpracy z marką Sanprobi.

Stłuszczenie wątroby – diagnostyka i rozpoznanie cz. 2