Zrozumienie jak powstają nawyki pozwoli nam je łatwiej kontrolować. Aby to zrobić trzeba przede wszystkim zidentyfikować pętlę nawyku, która składa się z 3 części: wskazówki, zwyczaju i nagrody.
Wskazówki zapoczątkowują cały proces powstawania nawyku i rozpoczęcie pętli. Mogą to być konkretne osoby, sytuacje, emocje, pora dnia, czy wydarzenia. Zwyczaj to konkretna czynność, działanie. Natomiast nagroda jest bardzo indywidualna i może być różna dla różnych osób nawet przy posiadaniu tego samego nawyku, np. satysfakcja, uczucie szczęścia, ulga, spotkanie się z przyjaciółmi.
Nie jest łatwo zidentyfikować wskazówkę i nagrodę, ale warto poświęcić na to czas. Trzeba zadać sobie pytanie- dlaczego coś robię? Dlaczego zamiast drugiego śniadania jem czekoladkę? Może przychodzi do mnie koleżanka na krótką przerwę w pracy, zawsze jest godzina 10.00 albo ktoś obok mnie je coś słodkiego? Dlaczego jadąc samochodem do pracy codziennie tą samą trasą skręcasz w konkretną uliczkę? Bo tak nakazuje znak? Zwracasz jeszcze uwagę na znaki? Zastanawiasz się jeszcze co masz zrobić jak widzisz czerwone światło? Może po drodze zawsze zajeżdzasz do określonej piekarni i kupujesz gazetę w określonym kiosku?
Przeanalizujmy poniższe przykłady:
Przykład 1. Nawyk obgryzania paznokci
- Wskazówka: Lokalizacja: dom Czas: różne pory dnia Stan emocjonalny: zdenerwowanie Inne osoby: tak/nie Działanie poprzedzające: przypomnienie sobie o zaległym raporcie, telefon od szefa
- Zwyczaj: obgryzanie paznokci
- Nagroda: obgryzienie wszystkich wystających skórek i paznokci, które odrosły, poczucie spełnienia
Wskazówką jest stan emocjonalny po zaistnieniu stresującej sytuacji. Gdy dana osoba przypomni sobie o zaległym raporcie albo zadzwoni szef, kieruje dłonie do ust i obgryza skórki i paznokcie dopóki nie skończy.
Przykład 2. Nawyk kupowania słodkości w drodze do domu
- Wskazówka: Lokalizacja: cukiernia pod domem Czas: ok 18.00, po pracy Stan emocjonalny: wyczerpanie Inne osoby: nie Działanie poprzedzające: pobyt w pracy, jazda samochodem
- Zwyczaj: kupowanie kawałka ulubionego ciasta
- Nagroda: odprężenie, nagrodzenie po ciężkim dniu pracy
Warto zauważyć, że nawyki są w swej budowie bardzo nietrwałe i delikatne. Jeśli okaże się, że zabraknie wskazówki wyzwalającej nawyk- bardzo prawdopodobne, że nie dojdzie do wykonania czynności. Jeśli wskazówką jest cukiernia- jej zamknięcie spowoduje, że nie kupimy ciasta, nie pojedziemy do innej.
Przykład 3. Zmywanie naczyń od razu po jedzeniu
- Wskazówka: Lokalizacja: dom Czas: różne pory dnia Stan emocjonalny: odprężenie po zjedzeniu Inne osoby: domownicy Działanie poprzedzające: zjedzenie posiłku
- Zwyczaj: zmywanie naczyń
- Nagroda: satysfakcja, czysta kuchnia, pusty zlew
Charles Duhigg w „Sile nawyku” zauważa, że „możemy nie pamiętać doświadczeń, które doprowadziły do ukształtowania się nawyków, ale kiedy zadomowiły już się w naszych mózgach, wywierają wpływ na zachowanie- często bez naszej świadomości tego faktu”. Wskazówką może być bowiem wszystko- reklama w telewizji, pora dnia, uczucie, myśli, emocje, których nie zawsze jesteśmy w stanie kontrolować.
Czy samo istnienie wskazówek i nagród sprawia, że powstają nawyki? Dlaczego są one przez nas powtarzane? Okazuje się, że musi jeszcze zaistnieć pragnienie, które jest siłą napędową pętli nawyku. Wkrótce napiszemy o tym więcej.
W pisaniu powyższego materiału opierałam się głównie na książce „Siła nawyku” Ch. Duhigg’a, którą osobiście bardzo polecam.
Emilia Zęgota
